متن
آسمان و زمین دلرحم نیستند،
با دههزار موجود همچون سگهای پوشالی رفتار میکنند.
فرزانه نیز دلرحم نیست،
با مردمان همچون سگهای پوشالی رفتار میکند.
فضای میان آسمان و زمین،
آیا چونان دَمِ آهنگری نیست؟
تهی است، اما فرونمیریزد،
و هر چه بیشتر بجنبد، بادِ بیشتری بیرون میدهد.
سخن بسیار، تنها فرسودگی میآورد؛
بهتر آنکه در میانه آرام گیری.
توضیح
این فصل با یکی از بحثبرانگیزترین و تکاندهندهترین جملات کل کتاب آغاز میشود: «آسمان و زمین دلرحم نیستند». واژهی «رِن» (Ren) در تفکر کنفوسیوسی به معنای شفقت، انسانیت و خیرخواهی است و بالاترین فضیلت اخلاقی محسوب میشود. لائوتزه با نفی این صفت برای آسمان و زمین (طبیعت)، نمیخواهد بگوید که طبیعت بیرحم یا ظالم است، بلکه تأکید میکند که طبیعت «بیطرف» است. طبیعت بر اساس عواطف انسانی یا ترجیحات اخلاقی عمل نمیکند؛ باران هم بر گل سرخ میبارد و هم بر علف هرز.
استعارهی «سگهای پوشالی» کلید درک این بیطرفی است. در آیینهای قربانی چین باستان، سگهایی از جنس کاه میساختند. پیش از مراسم، با این مجسمهها با احترام فراوان برخورد میشد، آنها را میآراستند و گرامی میداشتند. اما به محض پایان مراسم، آنها را به کناری پرت میکردند یا میسوزاندند و عابران آنها را لگدمال میکردند1. این تغییر رفتار ناشی از عشق یا نفرت نبود؛ بلکه زمان و کارکرد آنها به پایان رسیده بود. لائوتزه میگوید طبیعت و انسان فرزانه نیز چنین نگاهی دارند: آنها به موجودات نمیچسبند، برای مرگ و زندگی سوگواریِ احساساتی نمیکنند و اجازه میدهند هر چیز در زمان خود بیاید و برود، بدون دخالتِ عاطفیِ متعصبانه.
در بخش دوم، استعارهی «دَمِ آهنگری» (یا فانوس) برای توصیف فضای کیهانی به کار رفته است. دَم در حالت سکون، خالی به نظر میرسد، اما پتانسیل باد را در خود دارد. خاصیت آن دقیقاً در همین خالی بودن است؛ اگر پر بود، نمیتوانست کار کند. هرچه بیشتر حرکت کند، انرژی بیشتری تولید میکند. این تصویر بر پویاییِ خلأ تأکید دارد. فصل با هشداری دربارهی زیادهگویی به پایان میرسد. تلاش برای توضیحِ بیش از حدِ جهان یا دخالتِ کلامی مداوم، تنها باعث تخلیهی انرژی درونی میشود. «در میانه آرام گرفتن» (یا حفظِ مرکز) دعوت به سکوت درونی و همسویی با آن خلأ بارور است، به جای آنکه خود را با هیاهوی کلمات فرسوده کنیم.
متن اصلی
天地不仁，以萬物為芻狗；
聖人不仁，以百姓為芻狗。
天地之間，其猶橐龠乎？
虛而不屈，動而愈出。
多言數窮，不如守中。
ترجمه انگلیسی
Heaven and earth are not humane.
They regard all things as straw dogs.
The wise are not humane.
They regard people as straw dogs.
Between heaven and earth,
it is like a bellows.
Empty, yet it serves.
The more it moves, the more comes out.
Many words lead to exhaustion.
Better to hold fast to the center.
Footnotes
-
شبیه ماندالای بوداییها؟ ↩